Marianna har segla i fleire månadar for å forska på samspelet mellom mennesker og maskiner

Marianna Betti er postdoktor ved Universitetet i Bergen og viseprosjektleiar og forskar i ASMOG-prosjektet, leia av Prof. Cecilie Vindal Ødegaard og støtta av Norges Forskningsrådet (NRF) og Maritim virksomhet og offshore operasjoner (MAROFF-programmet).

Prosjektet ho og fem andre er ein del av, “Automation shift in the maritime sector of the oil and gas industry: assessing risk and safety, protecting labor” (ASMOG), strekk seg frå 2022 til 2026, og tek for seg den stadige digitaliseringa og automatisering av industrielle operasjonar i den maritime industrien som ofte vert omtala som automatiseringsskifte. 

ASMOG studerar raske endringar av økonomiske system og arbeidsrelasjonar i skjæringspunkt mellom det pågåande automatiseringsskifte og maritim industri. 

Prosjektet er prega av sterk antropologisk tilnærming i både teori og metodologi, som for eksempel brukar kvalitative datainnsamling, langvarig feltarbeid og deltakande observasjonar. Det skal utvikla ein innovativ metodologisk og teoretisk tilnærming for å forstå forholdet mellom menneskeleg og automatisert arbeidskraft i maritim industri, ved å studera automatisering som eit komplekst maskin-samfunn- natur-system. 

I norske farvatn vert stadig fleire automatiserte- og halvautomatiske fartøy testa, med mål om å fjernstyra alle operasjonar til sjøs, redusera risiko og mogleggjera meir komplekse operasjonar. 

Prosjektet ser på automatiseringsskiftet som tek med seg endringar av både industrielle, sosiale og kulturell karakter. 

Eit av krava stilt av NFR til samarbeidsprosjektet var å skaffa to partnarar frå industrien. Difor er mellom anna Sjøfartsdirektoratet, Haugesund kommune, Remota AS og Avo Consulting med som partnarar.

Men det einaste reiarlaget som er med er Knutsen OAS. 

Dei var ifølgje Betti utruleg positive til dette, noko som ho vart positivt overrasket over, og som har gjeve ho eit innblikk i ein bransjen ein veit veldig lite om. Dei siste to åra har ho vore med Knutsen OAS, på to ulike turar med ein varigheit på fem veker. Begge skipa, som er LNG tankerar, segla frå Europa til Texas, der det eine skulle attende til Spania, og det andre til Wales. 

Betti fortel at ho ikkje vart motteken med skepsis, men at dei undra litt kva ho gjorde der. 

For kva gjer ein antropolog om bord? Kva ser ho etter?

Sjølv om mannskapet ikkje var skeptiske, var dei litt nølande i starten fortel ho. Likevel tok det berre eit par dagar før ho var akseptert. Ho var rett og slett tatt inn i varmen. Betti peikar på at det handlar om å få tilgang og tillit, syna respekt og vera i stand til å ta vare på seg sjølv. Ikkje vera ein byrde for mannskapet.

Målet var ikkje å spionera, men å læra, og ein må difor vera audmjuk, og respektera arbeidet og rutinane deira, fortel ho. 

- Eg kom om bord saman med ein motorkadett som var på skipet for første gong. Eg tenkte at det var ein god inngang, så eg vart med på hans rutiner og vart kjent med skipet. Faktisk byrjar dei å kalla meg kadett. Så eg var motorkadett i byrjinga, humrar ho. 

Ho fekk tilgang til alle aspekt på skipet. Ingenting var “off limits”. Til Skipsrevyen fortel ho at ho vart godt motteke og merka at mannskapet likte å snakka. Ho peikar på at det kan vera fordi mannskapet sjeldan får spørsmål på denne måten. 

Skal ein uttrykka seg vert det vanlegvis gjennom spørjeskjema, med standardiserte og lite personlege spørsmål, ofte knytt til statistikk og generelle psykologiske tilnærminger til for eksempel stresshåndtering, situasjonsforståelse og psykologisk tryggleik. 

Men saman med ho snakka dei om livet. I bolkar på fem veker budde ho på to søsterskip, med to ulike mannskap. Hierarki, rutiner, sosialisering, samvær, aktivitetar og mat vert trekt fram som viktige deler om bord.

Men korleis driv ein med forsking på denne måten?

Det Betti har gjort er etnografisk feltarbeid, noko som er rekna som kvalitativ forsking. Det handlar om deltaking og observasjon der ein er med mennesker i det daglege og i aktivitetane deira, i dette tilfellet livet om bord i skipet og samspelet med maskinene og havet. Ein observerer kva som skjer, kva sosiale relasjoner som føregår, ein observerar stad og rom, konteksten, sansar, lydar og liknande kombinert med intervju. 

Ho fortel at ein dag gjerne bestod av at ho var i maskinrommet med maskinistane. Her vart ho kjent med maskinen, verdiane og ytelsen deira. Ho fekk stilla spørsmål og observera korleis mannskapet jobba. I kaffipausen snakka dei om alt anna enn jobb, so var det attende til maskinrommet fram til lunsj. 

- Rutinene er viktige. Det er eit system og ein måte å handtera den lange perioden ein er om bord. Det er i tillegg veldig hierarkisk om bord i eit skip. 

Ho skildrar nokre av dagene sine med at ho var i lugaren å las, skreiv notatar og tok intervju. 

- Det var interessant å sjå på kor ulike erfaringar mannskapet hadde på skipa. Det var mange som hadde jobba på andre skip. Det var mange som hadde segla i mange år og hadde historiar frå sjøen. 

Ho trekk fram ein som vaks opp med ein far som var offiser på eit skip. Den gongen fekk han ta med seg familie om bord. Noko som i dag ikkje er tilfelle, men som kanskje kunne vore ein god ting. 

For sjølv om kostnaden vil auka, vil gjerne arbeidsplassen verta meir attraktiv forklarar Betti. Ho peiker på at spesielt europeiske sjømenn ikkje ynskjer lange kontraktar, fordi dei ikkje kan vera på sjøen så lenge. 

Familieforventingane har rett og slett endra seg.

Dette får ho stadfesta av å snakka med yngre offiserar som ynskjer seg jobb på land etterkvart, rett og slett fordi det er ynskjeleg å vera på land når ein skal stifta familie.

Men kvifor skal ein nytta kvalitativ data til dette?

Rett og slett for å få meir nyansert data. Du får detaljene og historiane ein elles ikkje får gjennom statistikk og spørjeundersøkingar. 

Det gjev meir plass til menneske. Historia bak tala om du vil. Betti peikar på at ein allereie har mykje data frå kvantitativ forsking i den maritime bransjen. Spørjeundersøkingar, statistikk, inspeksjonar og liknanden er allereie standardiserte. Bransjen er i tillegg til dels lukka, så ein får sett bransjen frå ei anna side. 

For stemma til arbeidarane manglar. 

- Dei føler seg litt gløymde. Dei får ikkje uttrykka seg slik som dei ynskjer. Når dei ikkje er på jobb snakkar dei ikkje om jobb. Dei er ikkje vande med at folk gjev dei mykje plass til å utrykka seg og fortelja sine historiar. Det å vera ærleg om kva dei meiner og kva idear dei har. For det er mange. Me som antropologar skal fortelja historiar til folk og gje dei ei stemme. Det er kjempe viktig. 

Betti trekk fram at det er ganske mange sjøfolk som jobbar for å halda den globale økonomien i gong. Mange me veit lite om. Ho trekk fram COVID-pandemien. Mannskapa vart sittande fast på skipa sine. 

Sjukepleiarane, bussjåførane, lærarane og fleire yrkesgrupper vart sett på som heltar under pandemien, men sjøfolka vart gløymde, fortel Betti.

- Dei var gjerne på skipa i seks månadar. Dei kom seg ikkje på land, og fekk lite merksemd. No er det stor interesse for teknologi og at den skal løysa det grøne skiftet. Men eigentleg er det menneskene som nyttar teknologien, som utfører operasjonane. Det finst ikkje heilt autonome fartøy, me treng sjøfolk, men dei får ingen anarkjenning. 

- Når dei vert hugsa er det fordi det er gjort ein menneskeleg feil.

Dette skapar frustrasjon. Samstundes vert dei mikroleia, fortalt kva dei skal gjera, sjølv om dei veit kva dei skal gjera. Betti trekk fram at dei til dømes må gjera ting utelukkande for å fylla krava som er sett. Det kan til dømes vera å sjå videoar om psykologisk tryggleik med jamne mellomrom, noko mannskapet mislikar. Tida kunne dei heller nytta til fritidsaktivitetar istaden for å sjå denne videoen. 

Betti fortel at mannskapet heller ynskjer betre tilgang til internett for å snakka med familien, betre gym eller betre mat. Ikkje ein video som fortel dei at dei må smila når dei står opp.

Soleis vert den psykologiske dimensjonen standardisert til ein “One size fits all” løysing. Kan menneskelivet redusere til sånne standardiserte dimensjoner? Nei, og me gløymer at skipet ikkje berre er ein arbeidsplass, det er livet, det er verden for mannskapet. 

- Kanskje ein antropolog eller ein filosof om bord for samtaler hadde vore ei betre løysing.

Finst det ting som er felles for mannskapet?

Dei nyare generasjonane er meir vande med automasjon, medan dei eldre har mindre kunnskap om det, men dei kan systemet i sin heilskap betre. Dei ferske spør framleis dei erfarne. Unge offiserar dobbeltsjekkar alltid, med kapteinen sjølv om dei kan navigasjonssystemet, fortel ho. 

Det same ser ein i maskinrommet. Sjefsmaskinistane er så erfarne at dei kan meir eller mindre høyra og gjetta kva som er problemet ut i frå lyden frå maskina, istaden for å lena seg på monitoren og alarmsystemet. Dette er ting som kjem med tid og erfaring, fortel Betti. 

Det handlar ikkje om at dei er imot alarmsystema og sensorarane, men er skeptiske til papirarbeidet det genererer, ikkje minst prosedyrane som følgjer med.

Mannskapet er ikke skeptiske til automasjon som bistår dei i kvardagen, men heller til autonomi.

Slik Betti har oppfatta ser dei ikkje på det som mogleg skip vert heilautonome dei neste 100 åra. Årsaken er at det er so mange operasjonar, spesielt med tanke på vedlikehald og reperasjonar. For ein har ikkje erstatningar for dette enno. 

For det er enkelte operasjonar der ein er nøydd å ha mennesker til å ta slutningar. 

Avslutningsvis fortel Betti at ho har merka seg at skipet sin ytelse vert betra av å ha same mannskap over tid. Ho har vore på to skip, som er identiske, men som oppførte seg ulikt. Erfaring og kunnskap om skipet og mannskapet, folka ein har rundt seg gjer at ein forstår kvarandre betre. 

- Eg ser på menneske og maskiner. Interaksjonane deira. Maskinene formar menneske og omvendt. Det er eit økosystem. 

Forskingsprosjektet er no midtvegs og det er tre år att. Dei har ulike prosjekt ein fordjupar seg i, men fellesnemnaren er forholdet mellom menneskeleg og automatisert arbeidskraft i maritime industri.

- Det er eit komplekst prosjekt som er innom mykje. Me har lært utruleg mykje sidan me starta.